Tengrici Türkler, doğa güçleri ile duygusal bağlarını kuvvetli tutmak için diğer canlı varlıklar ile soyut bir işbirliği içinde olmuşlardır. Doğanın gücüne erişmek isteyen Türk; aracı olarak belli başlı hayvanları özel olarak seçmiş ve anlamlandırmıştır.
Kişinin ak ve kara olmak üzere hayvan totemleri vardır. Bu totemler, Gök, toprak ve su ile bağlantı kurmak için gereklidir. Oğuz boylarında da her bir boyun kendine ait bir ongunu bulunmaktaydı. Bu ongunlar özellikle savaşçı ongunlar idi, çünkü bu Oğuz boyları son bin yılı büyük savaş ve fetihler ile geçirdiler, bu serüvenlerinde agresif hayvan totemleri onların gücüne güç kattı.
Oğuz Boylarının Ongunları:
a. Şahin Kuşu – Günhan’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Şahin Olan Boylar
* Kayı Boyu
* Kara Evli Boyu
* Alka Evli Boyu
* Bayat Boyu
Bu boylardan birine mensupsanız, şahin sizin ongun yani totem hayvanınız olabilir. Ancak bunun yanı sıra kendinize bir de ‘ak’ totem belirleyebilirsiniz. Bu sizin doğa ile olan tecrübelerinizle belirlenir.
b. Kartal – Ay Han’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Kartal Olan Boylar
* Yazır Boyu
* Döğer Boyu
* Dodurga Boyu
* Yaparlı Boyu
c. Tavşancıl Kuşu – Yıldızhan’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Tavşancıl Kuşu Olan Boylar:
* Avşar Boyu
* Beğdili Boyu
* Kızık Boyu
* Kargın Boyu
d. Sungur – Gök Han’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Sungur Olan Boylar:
* Çepni Boyu
* Bayındır Boyu
* Çavuldur Boyu
* Peçenek Boyu
e. Uçkuş – Dağ Han’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Uçkuş Olan Boylar:
* Salur Boyu
* Eymir Boyu
* Alayuntlu Boyu
* Yüreğir Boyu
f. Çakır – Deniz Han’ın Oğullarının Ongunu
•Ongunu Çakır kuşu olan Boylar:
* İğdir Boyu
* Büğdüz Boyu
* Yıva Boyu
* Kınık Boyu
Bir Totem Olarak Bozkurt
Altaylı kam Akay Kine Bozkurt hakkında şöyle söylemiştir: “Bozkurt totemi kara totemdir, agresif totemdir. Onu savaş zamanlarında korunmak için insanlar hep yanında taşımışlardır. Kurt bu konuda çok fazla ön plana çıkmıştır. Bu kapsamda birinci totem kurttur. Bu konumundan ötürü Kurt akıllarda en çok kalmış olan totemdir. Türkiye’de de bu yüzden en çok akıllarda Bozkurt kalmıştır. Kurt, toprak ve suyun gücünden gelen bir şey, bu da bizim için çok önemlidir ve bizi kötü ruhlardan koruyan da kurt olmuştur ve kurdun vatanı yoktur, o her yerde vardır.”
Kurt’un, Türk’ün zor zamanlarında Gök tarafından gönderilen bir rehber ve kurtarıcı olduğu inancı ve simgesi tüm Türklerin alt belleklerinde işlenmiş durumdadır.
Türklerdeki mitolojik kurt, bir kurtarıcı rehber ve önder niteliğinde olduğu için, sürü halinde gezen kurtlardan elbette ki bahsedilmemektedir. Türk mitolojisi, Türk kültürü ve Türk dini inancı ‘sürü olana’ hiçbir zaman değer yüklememiştir. Kurt’un değerlisi yalguzaktır (yalnız kurt). Ağacın değerlisi de etrafı açık olan, görkemli, yalnız ağaçtır.
Kurt, Türklerde bazı boylara ismini de vermiştir. Başkurtlar gibi… Kutsal mağaralar, kurdun dolaştığı yerler, bulunduğu yüksek yerler Anadolu’daki meskun mahallere de isim olmuştur:
Bozkurt (Selim-Kars), Kurtköy (Pendik-İst) (Arpaçay-Kars), Kurtkale Nah. (Çıldır-Kars), Aşağıkurdoğlu (Göle-Kars),
Kurtdemirkapı (Göle), Kurtömer (Iğdır), Karakurt Nah. (Sarıkamış-Kars), Kurtalan İlçesi (Siirt), Kurtmahmut (Aşkale-Erzurum), Kurdu (Hınıs-Erzurum), Kurtuşağı (Akçadağ Malatya), Kurtdere (Harput-Elazığ), Kurtoğlu (KangalSivas) (Diyarbakır), Kurtlarlı (Divriği-Sivas) Kurtlukaya (Sarkışla-Sivas)
Kurtdoğan (Muradiye-Van) Kurtek (Çıtak-Van), Kurtekavil (Gevaş-Van),
Kurtkapan (D. Beyazıt-Ağrı), Kurtlapa (Yıldızeli-Sivas)..” Bunlardan başka kurt
adını taşıyan pek çok köyümüzün vardır.
Kurtdemirkapı (Göle), Kurtömer (Iğdır), Karakurt Nah. (Sarıkamış-Kars), Kurtalan İlçesi (Siirt), Kurtmahmut (Aşkale-Erzurum), Kurdu (Hınıs-Erzurum), Kurtuşağı (Akçadağ Malatya), Kurtdere (Harput-Elazığ), Kurtoğlu (KangalSivas) (Diyarbakır), Kurtlarlı (Divriği-Sivas) Kurtlukaya (Sarkışla-Sivas)
Kurtdoğan (Muradiye-Van) Kurtek (Çıtak-Van), Kurtekavil (Gevaş-Van),
Kurtkapan (D. Beyazıt-Ağrı), Kurtlapa (Yıldızeli-Sivas)..” Bunlardan başka kurt
adını taşıyan pek çok köyümüzün vardır.
Türkler atı da kutlu saymış, bir “at kültü” meydana getirmiş, atı ayinlerde kurban edip, merasim, şölenlerle yemişlerdir. “Barak” veya “it” adı verilen köpek de kutlu sayılmıştır. Proto-Bulgarlar, Kıpçaklar (Kumanlar) köpeği kutlu saymışlardır. Kırgızların “Kumayık Köpeği” bütün hayvanların törüsü, yani hamisi sayılmaktadır
