Türk, Altay ve Orta Asya mitolojisinin derinliklerinden süzülen efsanevi varlıklardan biri de Semrük Bürküt ya da bilinen diğer adıyla İki Kartal Başlı İnsandır. Gökyüzünün efendisi, rüzgârların taşıyıcısı, kutsal bilgiye erişim sağlayan bilge yaratık olarak anlatılan bu varlık, hem koruyucu hem de kaderi belirleyici bir figürdür.
Semrük kelimesi, bazı kaynaklarda “Samruk” olarak da geçer ve genellikle Anka Kuşu veya Zümrüdüanka ile özdeşleştirilir. Bürküt ise Altay ve Kazak mitolojisinde kartal anlamına gelir. Dolayısıyla, Semrük Bürküt “Kutsal Çift Başlı Kartal İnsan” olarak da yorumlanabilir
Bu varlık, çoğu zaman göğün en yüksek katmanlarında yaşar ve Tanrı Ülgen’in haberci ruhu olarak görülür. Aynı zamanda insanlara bilgelik ve koruma sağlar, onların yol göstericisidir.
Semrük Bürküt, iki kartal başına ve insan bedenine sahip bir varlık olarak tasvir edilir. Bazı anlatımlarda vücudu tamamen kuş tüyleriyle kaplıdır, bazı rivayetlerde ise yarı insan yarı kuş görünümündedir. Kanatlarının her çırpışında fırtınalar ve rüzgârlar oluşturduğu söylenir.
Çift başlı olması, onun hem bilgeliği hem de gücü temsil ettiğini gösterir. Bir başı geçmibşi, diğer başı geleceği izler. Bu, Semrük Bürküt’ün zamanın ötesinde bir varlık olduğunu simgeler.
Kartal, Türk kültüründe gökyüzü, ilahi güç ve koruyuculuk ile ilişkilidir. Semrük Bürküt de bu kavramların vücut bulmuş hali olarak görülür.
Semrük Bürküt’ün en önemli rollerinden biri insanları korumak ve onlara yol göstermektir. Destanlarda, kahramanların zorlu yolculuklarında karşılarına çıkar ve onlara bilgelik sunar. Bazı mitlerde, kutsal ağacın tepesinde yaşayan ve bilgeliğin sırlarını saklayan bir varlık olarak anlatılır.
Altay mitolojisinde, yer ve gök arasında köprü kuran bir figürdür. Gök Tengri’nin mesajlarını yere iletir, insanların dualarını ise göğe taşır. Aynı zamanda yeraltı dünyasındaki kötü ruhlarla mücadele eden bir varlıktır.
Bazı anlatılara göre, Semrük Bürküt Tanrı Ülgen’in savaşçılarından biridir ve kötü ruhları yenmek için zaman zaman dünyaya iner
Semrük Bürküt’ün izlerine farklı Türk destanlarında rastlamak mümkündür:
- Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan’ın gökten gelen ışık sayesinde kutsal güç kazanması, Semrük Bürküt’ün manevi rehberliği ile ilişkilendirilir.
- Er-Töştük Destanı’nda kahraman, ölüler diyarından kaçabilmek için bir dev kuşa biner; bu kuşun Semrük Bürküt olduğu düşünülür.
- Manas Destanı’nda Manas’ın gökten gelen ruhani bir varlık tarafından kutsandığı anlatılır, bu da Semrük Bürküt’le bağlantılı olabilir.
Semrük Bürküt, Orta Asya halklarının kültürel mirasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle Kazakistan’ın ulusal sembollerinden biri olarak görülür. Kazak mitolojisindeki Samruk Kuşu, büyük ölçüde Semrük Bürküt ile özdeşleştirilmiştir.
Günümüzde bazı Türk devletlerinin arması ve bayraklarında çift başlı kartal sembolü kullanılmaktadır. Bu, Semrük Bürküt’ün güçlü mirasının hâlâ yaşadığını gösterir.